|
Sıcak Keşifler
Bu yaz, güneşdışı gezegen keşif dalgası ile başladı
(GEZEGEN AVI) - Kepler'den gelen ilk görüntülerin hemen ardından, güneşdışı gezegen dünyası yeni keşifler ve çok çekici atılımlar ile meşgul durumda.
Tatlı bir başarı : gök ölçümü ile keşfedilen ilk güneşdışı gezegen
Uzun yıllar boyunca gökbilimciler, yıldızların konumlarını büyük bir hassasiyetle ölçüp, güneşdışı gezegenlerin kütleçekimi dolayısıyla meydana gelecek "yalpalamalarını" izlemeye dayanan bir yöntem olan gök ölçümünün, güneşdışı gezegenlerin keşfini mümkün kılacağı varsayımında bulundular.
Günümüzde ise, gök ölçümü ile gezegen avı artık bir gerçek haline geldi. Kaliforniya / ABD'de yer alan Palomar Gözlemevi'nde gök ölçümü verileri toplamakta olan iki gökbilimci, geçen Mayıs ayının sonlarında küçük yıldız VB 10'un yörüngesinde dolanan büyük bir güneşdışı gezegen keşfettiklerini duyurdular.
Bu keşif, NASA'nın son derece hassas bir şekilde gök ölçümü yaparak güneş sistemimize yakın Dünya büyüklüğünde gezegenler arayacak olan Hafif Uzay Girişimölçer (SIM Lite) projesi için beklenti yaratmaktadır.
VB 10, şu anda resmi olarak yörüngesinde güneşdışı bir gezegen dolanan en küçük yıldızdır ki; bu da bir zamanlar nadir oldukları düşünülen güneşdışı gezegenlerin pek çok farklı türde yıldızın çevresinde oluşabileceğini gösteren yeni bir kanıt olmuştur.
Öncü ve artçı : bilim insanları ilk defa güneşdışı gezegen evrelerini gözlemlediler
Yavaşça ortadan kaybolan veya yeniden ortaya çıkan ay manzarası, Dünya'da aşina olduğumuz bir görüntüdür. Bilim insanları, şimdi benzer bir olguyu başka bir yıldızın yörüngesinde dolanan bir gezegende gözlemlediler.
"Sıcak Jüpiterler" olarak tabir edilen diğer pek çoğunda olduğu gibi, CoRoT-1b'nin de sürekli kendi yıldızına dönük duran kavurucu sıcaklıkta bir "gündüz yüzü" ile çok daha soğuk olan zifiri karanlık bir "gece yüzüne" sahip olduğu düşünülmüştü.
Buna karşılık, CoRoT-1 sistemini gözlemleyen gökbilimciler, gezegenin parlak gün yüzü dönerek görüntüden çıkıp, karanlık gece yüzü Dünya'ya sergilenirken ışığın artış ve azalışını ölçmeyi başardılar.
İşte bu keşif, gökbilimcilerin güneşdışı bir gezegenin değişim gösteren evrelerini tespit edebilmeleri açısından bir ilktir.
Anlık sonuç : gökbilimciler başka gökadalarda güneşdışı gezegen araştırıyorlar
Güneşdışı bir gezegene ait kütleçekiminin, uzak bir yıldızın ışığını anlık olarak odaklaması sırasında ortaya çıkan bir olgu olan kütleçekimsel merceklenme, daha önce kendi gökadamız içerisinde yer alan az sayıda gezegenin tespit edilmesinde kullanılmıştı. Ancak İsviçreli bir grup gökbilimci şimdi aynı yöntemi kendimizinkine yakın gökadalar içerisinde yer alan güneşdışı gezegenleri bulmak için kullanabilmeyi ümit ediyorlar.
İşleri hiç de kolay olmayacak; çünkü bir kütleçekimsel merceklenme olayı anlık bir yıldız ışığı çakması şeklinde görülmekte olup, bir kere olup bittiğinde bir daha meydana gelmemektedir. Bu olayları başka gökadadalar içerisinde bulabilmek ise çok daha zordur; çünkü yıldızlar milyonlarca ışık yılı uzaklıktadır ve tek tek her birine odaklanabilmek hemen hemen imkânsızdır.
Ne var ki halihazırda bu ekip zaten ilk keşfini başarıyla gerçekleştirmiş olabilir; 2004 yılında gözlemlenmiş olan bir merceklenme olayı, aslında Zincirli Prenses (Andromeda) Gökadası içerisinde yer alan bir gezegenin etkisiyle meydana gelmiş olabileceği şüphesiyle tekrar incelemeye alınmıştır. Sonucun teyit edilmesi halinde, bu, gökadalar arası seviyede gerçekleştirilmiş ilk gezegen avı olacaktır.
Acayip bir tip : tuhaf bir yörüngeye sahip yeni bir gezegen
Tuhaf tipler dosyasına yeni bir gezegen daha eklendi. Kısa bir süre önce gökbilimciler kendi yıldızının yörüngesinde çılgıncasına yana yatık bir yörüngede dolanan güneşdışı bir gezegen keşfettiler.
Gezegenlerin çoğu yıldızlarının etrafında, yıldızın eşleğine yakın bir konumda
dolanırlar; ancak XO-3b normalden 37 derece yatık bir düzlemin etrafında dolanıyor.
Bu eğik yörünge hem gezegeni gözlemlenmesi zor bir hale getiriyor, hem de
gezegenin büyük bir olasılıkla uzaydaki bir cisimle çarpıştıktan sonra normal
yörüngesinden çıktığına işaret ediyor.
Bilim insanları, Jüpiter'in 13 katı büyüklükte olan ve kendi yıldızının çevresini 3,5 günlük kısa bir sürede dolanan gezegenin bu kadar çılgıncasına sıra dışı bir yörüngeye sahip olmasına şaşırmış durumdalar. Bizim güneş sistemimizde ise, XO-3b kadar olmasa bile, yalnızca cüce gezegen Plüton böyle sıra dışı bir yörüngeye sahiptir.
Bu makale "http://planetquest.jpl.nasa.gov/news/roundUp.cfm" adresinden çevrilmiştir.
| 
