· Bize Yazın  
Bulutsu
Evrenin HaritasıGüncel HaberlerGezegen AvıSoluk Mavi NoktaBulutsu GözlemeviGökbilim Terimleri SözlüğüGünün Gökbilim Görüntüsü
Keşif Araçları
 
Evrende Yeni Bir Pencere
Uçucu (Altair)

Gökbilimciler, burada Wilson Dağı Gözlemevi'den görülen Uçucu (Altair) yıldızının tayfını ölcmek için ışık ölçümünü kullandılar.

Uzaktaki bir yıldızın yörüngesinde bulunan Dünya boyutundaki küçük bir gezegenin resmini çekmek çok zor bir iştir. Küçücük gezegen çok soluktur; çünkü kendi kendine parlamaz ve yalnızca yıldızından gelen ışığı yansıtır. Ayrıca, bu küçük gezegen çok daha parlak olan yıldızına o kadar yakın görünür ki, birbirlerinden ayırt etmek neredeyse imkansızdır. Eğer bu yabancı dünyaların nasıl göründüklerini öğrenmek istiyorsak geleneksel teleskoplardan daha farklı yöntemler geliştirmeliyiz. Bu yöntemler arasından "optik girişim ölçümü" adı verilen bir tanesi, NASA'nın yeni dünya araştırmalarında anahtar teknolojilerden biri olarak belirlendi.

Esasen optik girişim ölçümü, çok sayıda teleskoptan gelen ışığı çok daha büyük tek bir teleskobun yapabileceği bir işi gerçekleştirmek üzere birleştirir. Bu durum, ışık dalgalarının girişimi olarak da adlandırılan etkileşim sayesinde mümkün olmaktadır. Dalgaların etkileşimi parlak yıldızların kör edici parlaklığını etkisiz hale getirmek için de kullanılabilir, mesafeleri ve açıları hatasız olarak ölçmek için de. Girişim ölçümü ifadesinin İngilizce karşılığı olan Interferometry kelimesinin kendisi de bu fikri tanımlamaktadır : interfere (girişim) + measure (ölçmek) = girişim ölçümü.

Radyo dalgalarının girişim ölçümü, uzak gökadaların yapılarını yaydıkları radyo dalgaları aracılığıyla gözlemlemek amacıyla neredeyse yarım yüzyıldır kullanılmaktadır. Fakat, optik dalga boylarında girişim ölçümünü gerçekleştirebilmek için gereken yöntemler, yani bilgisayar kullanımı ve son teknoloji ışık algılayıcıları ancak son 15 yıl içerisinde olgunlaşmıştır.

Aşağıdaki bölümler, optik girişim ölçümünün ilkelerini daha detaylı anlatmaktadır.

Işık ve Dalgalar

Görünür ışık ve radyo dalgaları, aynı tayfın farklı kısımlarını temsil ederler. Her ikisi de saniyede yaklaşık 300.000 kilometre hızla ilerler ve okyanuslardan tanıdığımız dalgalarla aynı nitelikleri taşırlar. İşte girişim ölçümünü mümkün kılan şey, ışığın bu dalgalı doğasıdır.

Girişim ölçümünü anlayabilmek için gereken iki anahtar sözcük, dalga boyu ve genliktir. Bir dalganın "boyu", komşu iki dalga tepesi arasındaki uzaklıktır. Bir dalganın tepesindeki sörfçü olduğunuzu ve bir arkadaşınızın da tam arkanızdaki dalganın tepesinde olduğunu hayal edin; bu durumda üzerinde ilerlediğiniz dalganın boyu sizinle arkadaşınız arasındaki uzaklık kadardır. Işık için farklı dalga boyu farklı renk demektir. Kırmızı ışık mavi ışıktan daha uzun dalga boyuna sahiptir.

İkinci anahtar sözcük büyüklük veya dalganın genliğidir. Genlik, bir dalganın en altından tepesine kadar olan yüksekliğin yarısı kadardır. Parlak ışıklar sönük ışıklardan daha büyük genliğe sahiptir.

Genlik

Eğer iki ışık ışını birbirlerini mükemmel derecede örterse, birlikte şaşırtıcı bir şekilde etkileşir. Dalgalardan birinin tüm zirveleri ikinci ışın ile aynı dalga boyuna sahip olduğu için, her iki dalganın zirveleri birbirleriyle aynı hizaya gelebilir. Bir ışının her bir dalga tepesi diğer ışının tepeleriyle çakıştığı için, bu iki dalga büyüklüğü birbirine eklenerek iki kat büyüklüğe erişir ve sonuç olarak çok daha parlak tek bir ışık ışını ortaya çıkar. Bu olaya yapıcı müdahale adı verilir (Muhtemelen, müdahale etmenin yapıcı bir şey olarak kabul edildiği tek zaman da budur!).

Yapıcı

Bununla birlikte, eğer biz ışık ışınlarından birinin yerini yalnızca yarım dalga boyu kadar değiştirirsek sonuç çok farklı olacaktır. Bu durumda, dalgalardan birinin tüm tepeleri diğer dalganın dip noktalarıyla çakışacak ve iki ışın birbirlerini dengeleyecektir. Aniden iki ışık ışını karanlık anlamına gelecektir.

Yıkıcı

İki ışık ışınına yapılacak çok ince ayarlamalarla ışığı karanlığa ve sonra tekrar ışığa çevirebiliriz. Örneğin gökbilimciler, bir girişim aracını parlak bir yıldızdan gelen ışığı engelleyecek şekilde ayarlayarak, bu yıldızın yörüngesinde dolanan soluk gezegenden gelen ışığı görebilirler.

Optik girişim ölçümünün nasıl olup da yıldız ışığını etkisiz hale getirip, yakın gezegenlerin ve diğer özelliklerin gözlenebilmesine izin verecek biçimde kullanılabileceği konusunda daha fazla bilgi için, Teknoloji > Görüntüleme Yöntemleri bölümüne bakınız.

© Gezegen Avı (Planet Quest) sitesinde yer alan tüm makale, haber ve görsellerin - aksi belirtilmedikçe - telif hakları Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü / Jet İtiş Gücü Laboratuvarı (JPL)'na aittir.
Çeviri ve Düzenleme
Murat TUNÇAY - Tahir ŞİŞMAN
Site Meter