|
Kendi Yıldızı Kadar Büyük Bir Gezegen
Bu sanatçı çalışması, bir gezegene ev sahipliği yaptığı bilinen en küçük yıldızı betimlemekte. VB 10b adı verilen gezegen gök ölçümü yapılarak keşfedilmiştir. Bu yöntemde, bir gezegenin kendi yıldızı üzerinde neden olduğu yalpalama gökyüzünde hassasiyetle ölçülmektedir.
VB 10 adı verilen soluk, kırmızı yıldız bir M cücesi olarak tarif edilmekte olup, Kartal Takımyıldızı içerisinde yaklaşık 20 ışıkyılı uzaklıkta yer almaktadır. Bu yıldız Güneşimizin yalnızca on ikide biri büyüklüğünde bir kütleye sahiptir ve Güneşimizin onda biri büyüklüğündedir. Gezegen ise Jüpiter'e yakın bir büyüklüktedir; ancak altı kat daha büyük bir kütleye sahiptir. Gezegen kendi yıldızından daha düşük bir kütleye sahip olsa da, bu iki küre birbirine yakın çaplara sahiptir.
VB 10b, yıldızının çevresinde 50 milyon kilometre uzaklıkta dolanmakta olup, yörüngesini yaklaşık 9 ayda tamamlamaktadır.
Görüntü katkısı : NASA/JPL-Caltech
Tuhaf Gezegen Sistemi
Bir sanatçı tarafından hazırlanan bu çizge, güneş sistemimizle (altta) VB 10 yıldız sistemini karşılaştırmalı olarak göstermekte. Gökbilimciler, çok küçük bir yıldız olan VB 10'un çevresinde dolanan VB 10b adlı gaz devi gezegeni keşfederken, gezegen avlama yöntemi olarak ilk defa gök ölçümünü başarıyla kullandılar. Bu çizgede yer alan tüm nesneler aynı bağıl ölçeğe sahip dairesel çerçeveler içerisinde gösterilmektedir.
VB 10 yıldızı, bilinen en küçük yıldızlardan biridir ve bir gezegene sahip olduğu bilinen en küçük yıldız olma rekorunu da elinde tutmaktadır. Bu yıldız, Güneşimizin yalnızca onda birine eşit büyüklüğü ve on ikide biri kadar kütlesi ile kırmızı bir M cücesidir. Öte yandan, sahip olduğu gezegen ise Jüpiter'in altı katı olan kütlesi ile oldukça iri yarıdır. Gezegenin kütlesi yıldızdan az olsa da, bu iki küre yaklaşık aynı büyüklüktedir.
VB 10 sistemi, güneş sistemimizin büzülmüş bir örneğidir. Her ne kadar sistemdeki gezegenin yıldızdan uzaklığı Merkür'ün Güneşimize olan uzaklığına benzese de, gezegen o kadar fazla sıcaklık almaz ve bizim sistemimizdekine benzer olarak "soğuk Jüpiter" olarak sınıflandırılır. Eğer VB 10 sistemi içerisinde kayaç gezegenler dolanıyorsa, bunlar VB 10b'den daha yakında ve yıldızın yaşama elverişli kuşağı içerisinde yer alıyor olacaklardır. Bu kuşak, suyun sıvı olarak bulunmasına imkân sağlayan ısılara sahip bölgelerdir.
Gök ölçümü, gökyüzündeki bir yıldızın görünmeyen bir gezegen tarafından hızla ileri geri çekilmesi sonucu meydana gelen yalpalamalarını ölçme anlamına gelmektedir. VB 10b gezegeni yıldızına oranla oldukça büyük olduğundan, yıldızı kenara doğru gerçekten kuvvetli olarak çekmektedir. İşte VB 10 sisteminin merkezinde görülen kırmızı halka, bu yalpalamanın ne kadar büyük olduğunu göstermektedir. Bizim Güneşimiz VB 10'dan çok daha büyük kütleli olduğundan, çevresinde dolanan gezegenler onun bu kadar fazla yalpalamasına neden olmaz.
Görüntü katkısı : NASA/JPL-Caltech
Hızlı Bir Yıldızdaki Minicik Bir Yalpalama Nasıl Bulunur?
Bu film VB 10 yıldızını dokuz yıllık bir süreç içerisinde gökyüzünde hareket ederken göstermektedir. Gökbilimciler, gök ölçümünü kullanarak bu yıldızın etrafında dolanan bir gezegeni yakaladılar ki; bu durum yöntemin gezegen avlamak için ilk başarılı uygulaması oldu.
VB 10b adlı gezegen, yıldızı çekerek ileri geri yalpalamasına neden oluyor. Ancak, siz bu filmde gezegeni veya yalpalamayı göremezsiniz. Sizin görebileceğiniz özdevinim olacaktır.
Özdevinim, yıldızın hızını yansıtır. Güneşimiz de dahil olmak üzere, tüm yıldızlar uzayda farklı hızlarda gezinirler. Yıldız bize ne kadar yakınsa, uzaktaki yıldızlara kıyasla bize o kadar fazla hareket ediyormuş gibi görünür (bunu gözünüzün önünde canlandırmak için sizin önünüzde ve sizden çok uzakta hızlanan bir arabayı düşünün; uzaktan izlendiğinde arabanın hareketi çok daha az belirgin olacaktır).
Gök ölçümüyle gezegen avlama yönteminde araştırmacılar yıldızlardaki çok küçük yalpalamaları ölçmeye çalışırlar ki; bu yalpalamalar gezegenlerin onları hızla çekmesinden kaynaklanmaktadır. Bu yöntem yıldız konumunun gökyüzünde çok hassas bir biçimde gözlenmesini gerektirmektedir. Ancak bunu yapabilmek için yıldızın özdevinimi ile Dünya'nın güneş yörüngesinde dönerken değişen görüş açısının neden olduğu dönemsel "uzaklık açısı" ölçülüp, hesaplamalardan düşülmelidir.
Yörüngesindeki gezegeni belirleyebilmek için bu işlem VB 10'a uygulanmış ve yaklaşık 9 yıllık bir süreç boyunca yıldızın konumu hesaplanmıştır. Özdevinim yıldızın yılda 1,5 yay saniyesi ilerlemesine neden olurken, uzaklık açısından ileri gelen hız (bu filmde görünmemektedir) yılda bir yay saniyesinin 1/6'sı (yaklaşık olarak görüntüdeki yıldız büyüklüğünün 1/12'si) kadar ek bir ilerlemeye neden olmaktadır. Gezegenin neden olduğu yalpalama ise yıldızın yalnızca bir yay saniyesinin 6/1000'i kadar hareket etmesinden sorumludur. Bu kadar küçük bir hareketi görebilmek de ancak Jet İtiş Gücü Laboratuvarı (JPL)'nda özel olarak yapılmış bir gök ölçümü aygıtı ile Palomar Gözlemevi'ndeki beş metrelik bir teleskobu gerektirir (Bu arada, bir yay saniyesi, gökyüzündeki bir derecelik açının 1/36.000'ine eşittir).
Öte yandan, filmdeki mavi çizgi, kırmızı renk ile temsil edilen VB 10b gezegeninin yörüngesini büyütülmüş olarak göstermektedir. Yörünge üzerinde gösterilen hareket, filmi oluşturan gerçek resimlere karşılık gelen zamanlarla tam olarak eşleştirilmiştir.
Görüntü katkısı : NASA/JPL-Caltech/Palomar
| 
