Bilgisayarda yaratılmış olan bu görüntüler, yüksek oranda dışmerkezli güneşdışı gezegen HD 80606b'nin kendi yıldızına en yakın geçişini yaptıktan sonraki günlerinde meydana gelen ani hava hareketlerini gözler önüne sermektedir.

Pasadena/Kaliforniya (ABD) - NASA'nın Spitzer Uzay Teleskobu birkaç saatlik bir süreç içerisinde çok yüksek sıcaklıklara ulaşıp, sonra hızla soğuyan bir gezegeni gözlemledi.

Bu "ateşli" gezegen, Dünya'dan 190 ışıkyılı uzaklıktaki bir yıldızın yörüngesinde dolanan bir gaz devi olan HD 80606b. Dünya'nın Güneş'ten uzaklığına kadar gelip, sonra da Merkür gezegeni kadar yaklaşan bir yörüngeye sahip olmasıyla, bu gezegenin oldukça tuhaf olduğu zaten biliniyordu. Gökbilimciler, arkasından dolanıp kendi yıldızına yakınken gezegenden yayılan ısıyı ölçmek için, kırmızı ötesi dalga boyunda çalışan bir gözlemevi olan Spitzer'i kullandılar. Sadece altı saat içerisinde, gezegenin ısısı 800 Kelvin dereceden 1500 Kelvin dereceye yükselmişti.

Santa Cruz/ABD'deki Kaliforniya Üniversitesi'nde yer alan Lick Gözlemevi'nde gökbilimci olan Greg Laughlin "Gökadamızdaki en ateşli fırtınalardan birinin gelişimini gözlemlediklerini" belirterek, "İlk defa olarak güneş sistemimiz dışındaki bir gezegende meydana gelen hava değişimlerini gerçek zamanda tespit ettik" dedi. Laughlin, Nature dergisinin 29 Ocak sayısında yer alan bu keşif raporunun önde gelen yazarıdır.

HD 80606b, ilk olarak 2001 yılında, önderliğini İsviçre'deki Cenevre Gözlemevi'nden Dominique Naef'in yaptığı İsviçreli bir gezegen avcısı ekip tarafından keşfedilmişti. Bu gökbilimciler, Doppler hız tekniği adı verilen bir yöntemi kullanarak, bir gezegeninkinden çok bir kuyruklu yıldızınkine benzeyen yörüngesiyle bu gezegeninin aşırı derecede dışmerkezli olduğunu öğrenmişlerdi. HD 80606b'nin yörüngesi, gezegeni kendi yıldızından 0,85 gök birimi kadar uzağa götürmekte ve sonra da 0,03 gök birimi yakına getirmektedir (bir gök birimi (gb), Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığa, yani yaklaşık 150 milyon kilometreye eşittir).

Gezegen yıldızın çevresinde yaklaşık 111 günde dönmektedir; ancak yörüngesinin en yakın kısmını bir günden daha kısa bir zamanda hızla geçerken, zamanının büyük bir kısmını daha uzak mesafelerde geçirmektedir (Bu durum, Kepler'in Gezegenlerin Devinimi Kanunu'nun yörüngede dolanan cisimlerin - gezegenler veya kuyruklu yıldızların - eşit zamanda eşit alanları süpüreceğini belirten ikinci maddesinin bir sonucudur).

Laughlin, "Eğer bu gezegenin bulutları üzerinde süzülebilseydiniz, yıldızının gittikçe artan hızlarda büyüyeceğini ve parlaklığının da neredeyse 1000 kat artacağını görürdünüz" demektedir.

Spitzer HD 80606b'yi Kasım 2007'de, yıldıza en yakın geçişinden önce, bu geçiş sırasında ve bu geçişten hemen sonra, yani gezegen yıldızın ısısı altında kızarırken gözlemledi. Laughlin ve çalışma arkadaşları bu gözlemi planlarken, gezegenin görüş alanında mı kalacağını yoksa ikinci tutulma tabir edilen şekilde tamamen yıldızın arkasında mı kalacağını bilmiyorlardı. Ekibin şansına, gezegen gerçekten görüş alanı dışında kalarak, gezegenin ilk ve son ısılarını almalarına imkan sağlamış oldu. Eğer gezegen tam olarak örtülmeseydi ekip yalnızca ısı değişikliğini bilecek, fakat başlangıç noktasını bilemeyecekti.

Spitzer tarafından gözlemlenen aşırı ısı değişimleri, gezegenin gaz halindeki yüzeyine yakın bulunan havanın ısıyı hızla soğurup, sonra da kaybettiğine işaret etmektedir. Bir gezegenin sıcaklıkta meydana gelen ani değişikliklere (mevsim değişikliklerinin uç bir örneği) nasıl tepki vereceğini ortaya çıkaran bu tür havaküre bilgileri, daha önce hiç bir güneşdışı gezgende elde edilememişti.

Laughlin, "Bu gezegeni böyle uç ortamlarda inceleyerek ısıyla nasıl başa çıktığını, yani üzerinde mi tuttuğunu yoksa etrafa mı yaydığını anlamış olduk. Bu örnekte yanıt, gezegenin ısıyı hızla etrafa salıverdiği" diyor ve ekliyor "Esasen bizler bir 'düşünce deneyini' gerçekleştirme imkanı bulduk; Jüpiter gibi bir gezegeni Güneş'in yakınına çekebilseydik gezegene ne olurdu?".

Laughlin ve çalışma arkadaşları, bu gözlemleri yapabilmelerinde anahtar etkenin gezegenin dışmerkezli yörüngesi olduğunu söylüyorlar. Kendi yıldızları etrafında sıkı bir yörüngeye bağlı kalan sıcak Jüpiter türü gezegenlerin aksine, HD 80606b kendi ekseni etrafında kabaca 34 saatte bir dönmektedir. Diğer taraftan sıcak Jüpiterlerin bizim Ayımız gibi kütleçekimsel olarak kilitli olduğu düşünülmektedir. Böylece, gezegenin bir yüzü her zaman yıldıza bakacaktır. HD 80606b her bir yörünge süresinde kendi etrafında pek çok kez döndüğünden, gökbilimciler gezegen havaküresinin yıldız tarafından fırınlanmaya nasıl tepki gösterdiğini ölçebilmişlerdir.

NASA'nin Greenbelt/Maryland - ABD'de Goddard Uzay Uçuşları Merkezi'nden eş yazar Drake Deming "Gezegen, sıcak noktasının görüntüye girmesi için yeterince hızlı dönüyor" demektedir. "Sıcak nokta saklanamaz".

Hem amatör hem de profesyonel gökbilimciler, HD 80606'yi Sevgililer Günü'nde, yani gezegenin yıldızından önünden hızla geçeceği günde gözlemlemek üzere hazırlık yapıyorlar. Bu tarihte gezegenin birinci geçiş diye tabir edildiği biçimde yıldızının önünden geçme olasılığı %15'tir. Bu olasılık gerçekleşirse, bu olay yalnızca izlenmesi muhteşem bir olay olmakla kalmayacak, aynı zamanda sağı solu belli olmayan bu dünyanın doğası hakkında daha detaylı bilgiler de sunacaktır.

Bu makale "http://jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2009-010" adresinden çevrilmiştir.